Wykład „Nowe ustalenia dotyczące śmierci biskupów płockich w KL Soldau”, w środę 19 listopada, wygłosił Andrzej Rutecki, wiceprezes działdowskiego Stowarzyszenia Odnowy Chrześcijańskiej „Pamięć i Tożsamość”, badacz i popularyzator historii ziemi działdowskiej, od lat zaangażowany w dokumentowanie losów więźniów niemieckiego i sowieckiego terroru, autor publikacji poświęconych dziejom obozu koncentracyjnego w Działdowie, a zwłaszcza zamordowanym tam duchownym. Jak zauważył na wstępie, przasnyskie spotkanie wpisało się w jubileusz 950-lecia diecezji płockiej, ponieważ Działdowo niejako wpisuje się w dzieje tej diecezji, szczególnie w latach 1940–1941, kiedy 51 jej duchownych poniosło śmierć w KL Soldau.

Charakteryzując postać bł. Antoniego Juliana Nowowiejskiego, prelegent określił go jako opatrznościowego męża Bożego, promotora licznych historycznych zdarzeń w dziejach Płocka i diecezji. – Pasterz, nauczyciel, męczennik – te słowa w pełni oddają życie i działalność abp. Antoniego – akcentował historyk. – Był kryształowym Polakiem i katolikiem, postacią wysoko cenioną w Płocku, na Mazowszu, w Polsce i w Watykanie. Dlatego w czasie okupacji był niewygodny dla hitlerowskich władz. Pozostawił niezatarty ślad w dziejach Kościoła i Polski. Po św. Wojciechu i św. Stanisławie jest trzecim polskim biskupem wyniesionym na ołtarze – zauważył. Bł. Leona Wetmańskiego charakteryzowała dyscyplina wewnętrzna oraz odruchy miłosierdzia i współczucia w relacjach międzyludzkich. Posiadał także odwagę cywilną. - W swoim życiu kierował się teologią miłosierdzia, która stała się częścią jego istnienia. Nigdy nie została mu odebrana, nawet w niemieckim obozie Soldau – podkreślił Rutecki.

W swoim wykładzie skupił się na męczeńskiej śmierci i powojennych poszukiwaniach szczątków płockich biskupów. Obaj hierarchowie zostali aresztowani 28 lutego 1940 r. i przewiezieni do Słupna, gdzie mieszkali przez rok, prowadząc potajemnie różne działania na rzecz diecezji, m.in. wyświęcając nowych księży. Z dokumentów gestapo i niemieckich zapewnień przez pewien czas wynikało, że biskupi pozostaną tam do końca wojny. Wbrew temu, 8 marca 1941 r., zostali przewiezieni do KL Soldau, gdzie od początku byli bardzo brutalnie traktowani. Kilka tygodni przed śmiercią bł. abp Nowowiejski rozpoczął głodówkę. Zmarł 28 maja 1941 r. Wiadomość o jego śmierci szybko rozeszła się wśród więźniów i przedostała się za druty obozu. Zaraz po wojnie podejmowano próby odnalezienia miejsca jego pochówku. Na podstawie relacji świadków ustalono, że ciało arcybiskupa wywiozło bryczką poza teren obozu dwóch Żydów.

Jako najbardziej prawdopodobne miejsca pochówku hierarchów Andrzej Rutecki wskazał las komornicki i Górę Królewską, potocznie nazywaną laskiem Zbierskiego. Miejsca te służyły w tamtym czasie Niemcom do grzebania ciał więźniów KL Soldau. Niestety, z powodu niefortunnego splotu okoliczności, nie przeprowadzono poszukiwań w tych miejscach w latach powojennych.

Bp Leon Wetmański został zamordowany w lesie pod Białutami 10 października 1941 r. i tam pochowany. Choć zginął zagazowany i może dobity strzałem z broni palnej, w niemieckich dokumentach jako przyczynę śmierci podano kłamliwie „katar jelit”. Próby odnalezienia jego szczątków bardzo utrudniają, a może wręcz uniemożliwiają działania podjęte przez Niemców w 1944 r. W ramach wielkiej akcji zacierania śladów swoich zbrodni wykopywali oni i palili szczątki, m.in. więźniów KL Soldau pochowanych w lesie białuckim. Prelegent przywołał również postacie innych zamordowanych w KL Soldau duchownych, m.in. przasnyskich pasjonistów.

Prelegent zwrócił uwagę na ustalenia prof. Andrzeja Ossowskiego ze Szczecina, według których w lesie tym, koło pomnika upamiętniającego pomordowanych, znajdują się nieprzebadane jeszcze miejsca pochówku bardzo wielu osób. Wcześniej przyjmowano za pewnik, iż w tym miejscu nikogo nie pochowano. Jest więc nadzieja na kontynuowanie poszukiwań, które mogą zakończyć się powodzeniem. Wobec licznych tego rodzaju wykopalisk archeologicznych w całym kraju, ewentualne poszukiwania szczątków płockich biskupów muszą jednak poczekać na swoją kolej.