Jak wyjaśnia Andrzej Sumliński, obecny prezes Płockiego Towarzystwa Muzycznego im. Wacława Lachama, w chwili powstania było ono jedną z pierwszych takich organizacji na ziemiach polskich, a o trudnym momencie historycznym świadczy statut PTM napisany w językach polskim i rosyjskim. Chociaż były to czasy zaborów, to właśnie w tym okresie Płock był ośrodkiem bujnego życia muzycznego.

– W jednym miejscu zebrało się wówczas kilkanaście bardzo aktywnych na tym polu osób świeckich i duchownych, w tym znani księża: Starościński, Skierkowski czy Gruberski. Gdy czyta się na przykład ówczesną prasę, można zobaczyć, że wtedy nie było praktycznie tygodnia bez jakiegoś wydarzenia muzycznego – mówi muzykolog ks. dr Andrzej Leleń. To właśnie te wybitne osoby i wielopłaszczyznową działalność PTM przypomina otwarta 27 lutego w Książnicy Płockiej wystawa „Płock pro musica”. Mimo spustoszenia i rozproszenia materiałów Towarzystwa, jakie przyniosła II wojna światowa (a miało ono swoją bibliotekę, instrumenty i bogate zbiory nutowe), jest co pokazać.

– Trzeba podkreślić ogromną pieczołowitość prezesów i członków, którzy byli odpowiedzialni i gromadzili te wszystkie rzeczy – zwraca uwagę ks. A. Leleń. Na 20 planszach wystawowych przypomniano m.in. kolejnych prezesów PTM, ważne koncerty, jubileusze, formy działalności (np. powojenne ogniska muzyczne tworzone w mniejszych miejscowościach); pokazano zapisy nutowe z jego zbiorów (jest np. partytura słynnego „Wesela na Kurpiach” ks. Skierkowskiego z opracowaniem muzycznym Faustyna Piaska, jednego z prezesów PTM). Ksiądz Andrzej Leleń przypomina, że Towarzystwo było u początku wszystkich ważnych inicjatyw i instytucji muzycznych w Płocku, w tym szkoły muzycznej czy płockiej orkiestry kameralnej. Gdy powstawało w 1900 r., było jednocześnie środowiskiem, podtrzymującym polskość, promującym artystów i tradycję ojczystą. Przy PTM działały m.in. sekcja teatralna, chór mieszany czy orkiestra skupiająca profesjonalnych muzyków i bardzo zdolnych amatorów. Swój szczególny rozkwit przeżywało w okresie międzywojennym.

– Na miarę możliwości naprawdę dużo się wtedy działo. Organizowano liczne koncerty, m.in. z udziałem wybitnych muzyków, jak Janina Grabowska-Kuczewska, pianistka i działaczka społeczna oraz pedagog. Szerokim echem w międzywojniu odbił się jubileusz Faustyna Piaska, w którym wziął udział Witold Lutosławski, wtedy jeszcze młodziutki student – przypomina Andrzej Sumliński.

W latach 70. i 80. do rozwoju Towarzystwa przyczynili się bardzo Franciszek Dorobek i Marcin Kamiński. W tamtym czasie m.in. rozpoczęła się na przykład współpraca PTM z ośrodkiem chopinowskim w Sannikach, dziś niedużym, ale nowoczesnym centrum kulturalnym, wtedy zniszczoną siedzibą PGR-u.