Nawrócić brata swego

Stanisławowi Kostce nie było łatwo z jego rodziną. Gdy zdecydował się na życie zakonne, jego rodzice za wszelką cenę starali się zatrzymać go w domu. On jednak odkrył powołanie i chciał na nie odpowiedzieć za wszelką cenę. Żeby zostać przyjętym do jezuitów, uciekł z Wiednia, gdzie z woli rodziców pobierał nauki. Siedemnastoletni chłopak przeszedł pieszo 650 km, żeby wreszcie spełnić swoje marzenie i dotrzeć do Dylingi, do kolegium jezuitów, a potem jeszcze do Rzymu. Rodzice Stanisława uważali, że mają lepszy pomysł na jego życie. - Stanisław uciekł od uszczęśliwiania go na siłę. Potrafił walczyć o swoje i o to, co Boże; jest do dziś aktualnym wzorem, jak iść wbrew modzie, wbrew niechęci czy niepewności. Rozumiał, że kiedy wybierać musi między wolą rodziców a wolą Boga, słuchać musi Boga. Zabrzmi to kontrowersyjnie, ale potrafił być nieposłuszny świętym nieposłuszeństwem. Bo takie jest chrześcijaństwo. Takie było od początku. I takie było, gdy św. Stanisław pisał list do ojca, który oskarżał go, że idąc za głosem powołania, przynosi wstyd rodzinie: „jeśli zrozumiałbyś, co Bóg mi uczynił, nigdy nie próbowałbyś sprowadzić mnie z powrotem do Polski”. Czy potrafimy sprawić, żeby takie było chrześcijaństwo również dzisiaj? - tak mówił w marcu bp Piotr Libera w kazaniu do przedstawicieli duszpasterstw rodzin z centralnej Polski na spotkaniu w Płocku.

To było "pierwsze przejście" Stanisława: z Wiednia do Rzymu. Bardzo wymagające i radykalne. Drugie: z ziemi do nieba nastąpiło kilka miesięcy później: 15 sierpnia 1568 roku.

Tego "pierwszego przejścia" Stanisława nie rozumiał jego brat Paweł. Ścigał go i chciał na nowo podporządkować ojcu. To się nie udało, bo Stanisław w przebraniu pielgrzyma żebraka przeszedł niepostrzeżenie. "Drugie przejście" Stanisława, czyli jego śmierć, nawróciły jego starszego brata. I tu zaczyna się historia, nie mniej wzruszająca i pouczająca od żywota św. Stanisława.

Jego historia jest często niesprawiedliwie upraszczana i przeciwstawiana życiu Stanisława. "Ten był dobry, a tamten zły" – mówią niektórzy. Starszy z braci miał inny charakter. Miał czuwać nad tym, by Stanisław po ukończeniu nauki w Wiedniu wrócił do kraju i wypełnił wolę ojca. Warto się jednak pytać, co stało się z Pawłem po śmierci młodszego brata, gdy pojechał do Rzymu, gdzie zobaczył znaki i usłyszał świadectwa mówiące o wyjątkowości i świętości Stanisława. Wielu mu powtarzało: "Coś było w Stanisławie". To wstrząsnęło Pawłem, nastąpiła jego przemiana, zaczął wewnętrznie dojrzewać.

Wrócił do Rostkowa i stał się gorliwym propagatorem kultu brata w Polsce i pokutnikiem. Po śmierci ojca stał się spadkobiercą ojcowizny. O założeniu własnej rodziny nie myślał. Żył z matką, prowadząc skromne i umartwione życie. Po śmierci matki zaczął przeznaczać swoje dobra dla Kościoła i na dzieła miłosierdzia: na kościół, klasztor, szpital i bursę dla studentów. Sam wyraźnie zaznaczał, że na taką decyzję wpłynęły jego przeżycia religijne po śmierci brata: "dla przyczyn tak ważnych i jakby dług pewny w żywocie tym doczesnym do ziszczenia Panu Bogu y własnemu zbawieniu... Dziedziczne przeto dobra moie y Maiętności zaprzedałem...".

Tak o Pawle Kostce pisał współczesny jemu Kacper Niesiecki: "Paweł z młodu wprawdzie płochej się chwycił światowości, ale po śmierci brata swego Stanisława jak mu był przykry odwodząc go i przeszkadzając do zwykłego nabożeństwa, tak potem wetował tego dziwną ostrością życia. Nie tylko bowiem w domu, ale i w podróży dyscyplinami ciało siekł bez litości... Modlił się, krzyżem na ziemi leżąc, mianowicie przed obrazem brata swego... młode swoje i mniej uważne procedury winując i przepraszając. Co dzień kapłańskie pacierze odmawiał... Mszy św. nie tylko codziennie słuchał, co ich być mogło, ale też sam kałanowi do tej ofiary posługiwał... Szpital w Przasnyszu wymurował i nadał...Dobra swoje... sprzedawszy, wszystko na ubogich rozdał. Żadnych promocji do dalszych honorów nie szukał, ale i ofiarowanych przyjąć nie chciał... z ubogimi w szpitalu, przez siebie fundowanym, mieszkać począł. Tam im do stołu usługiwał... nogi im umywał".

– Można powiedzieć, że nawrócenie Pawła jest owocem świętości Stanisława – mówi ks. Janusz Cegłowski, proboszcz parafii św. Jana Kantego w Mławie. To Paweł również, w kaplicy przasnyskiej fary, gdzie zostali pochowani jego rodzice, zaprowadził na stałe nabożeństwo o męce Pańskiej, poświadczone przez biskupa płockiego Piotra Dunina Wolskiego.

Zachowane dokumenty z akt wizytacyjnych parafii Przasnysz podkreślają, że Paweł po śmierci Stanisława wiódł życie świątobliwe i umarł "in oppinione sanctitatis". Zachowało się również świadectwo Stanisława Łuczki, że gdy gościł w jego domu Paweł Kostka, to wieczorem, po wieczerzy, będąc w swoim pokoju dość długo się modlił do swego brata wymieniając te słowa: "Bracie święty, proś Boga za mną grzesznym i przebacz mnie, prześladowcy twemu".

Paweł doczekał beatyfikacji swego brata w 1605 roku. Zmarł dwa lata później, w wieku ok. 58 lat. Został pochowany w kaplicy przasnyskiej fary, tej kaplicy, gdzie na jego życzenie, czczono mękę Pańską.