Na szlaku świata, którego już nie ma

Konferencja naukowa "Żydzi na Północnym Mazowszu" odbyła się w mławskim wydziale Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Ciechanowie. W ten sposób upamiętniono 75. rocznicę likwidacji getta w Mławie. Przed oficjalną częścią uroczystości goście złożyli kwiaty pod pomnikiem mławskiego getta. A auli PWSZ Anna Azari mówiła m.in. o historii ruchu syjonistycznego i tworzeniu się państwa Izrael. Wspomniała o takich postaciach jak Teodor Herzl czy Ben Gurion – urodzony w Płońsku jeden z twórców izraelskiej państwowości.

Podczas konferencji głos zabrał m.in. historyk, rektor PWSZ prof. Leszek Zygner. W swoim wystąpieniu podkreślił, że Polacy i Żydzi od wielu lat na terenie naszego kraju, mimo zmian granic i przeobrażeń politycznych, żyli obok siebie i obok innych społeczności. – W tej długiej perspektywie współistnienia ludności polskiej i żydowskiej, katolickiej, prawosławnej i starozakonnej, przez pół tysiąca lat nauczyliśmy się żyć w symbiozie i obyśmy żyli tak jak najdłużej, żebyśmy kontynuowali to, co wypracowali nasi przodkowie – powiedział Leszek Zygner.

Rektor przypomniał historię z II wojny światowej. – Jeszcze na początku 1942 roku na terenie Północnego Mazowsza funkcjonowało 7 gett żydowskich. Poza Mławą były one w Ciechanowie, Makowie Mazowieckim, Płońsku, Nowym Dworze, Nowym Mieście i Strzegowie – kontynuował Zygner. Jak dodał, kiedy niemiecki okupant przystąpił do tak zwanego ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej, zaczęły się wywózki do obozów koncentracyjnych. – Najszybciej przystąpiono do likwidacji getta płońskiego, skąd już 28 października 1942 roku odszedł pierwszy na północnym Mazowszu transport Żydów do Oświęcimia. Jedynym transportem, który Niemcy skierowali nie do Oświęcimia, ale do Treblinki, był transport z getta mławskiego i strzegowskiego, który wyruszył z Mławy 10 listopada 1942 roku. Wszystkie inne trafiały do Auschwitz-Birkenau – zaznaczył prelegent.

Podkreślił, że Żydzi nie do końca zdawali sobie sprawę z tego, jaki los ich czeka w ciągu najbliższych dni. Nie do końca wiedzieli, gdzie są wywożeni, choć większość przeczuwała, co może nastąpić. Właśnie dlatego niektórzy starali się w czasie transportu albo postoju na stacjach kolejowych wyrzucać z wagonów drobne kartki, liściki, a nawet zdjęcia z wiadomością dla najbliższych. – Jedną z takich informacji ktoś zostawił na stacji w Płońsku w dniu likwidacji getta żydowskiego - 14 grudnia. Była tam krótka wiadomość – poinformował rektor PWSZ. Liściki często kończono zwykłymi słowami pożegnania, ale były też takie zakończenia: "Czuję się bardzo samotny" czy "Żegnam was w bólu". Z kolei na odwrotach wyrzucanych z wagonów zdjęć zachowały się m.in. takie zapisy: "Niech moje oczy ci powiedzą jak tragiczne było moje krótkie życie" albo: "Na wieczną pamiątkę temu, który chce zachować moją podobiznę, idę na śmierć, ginę dla narodu, za wiarę, w obronie swej rodziny".

Prelekcje wygłosili także: dr Paweł Fijałkowski ("Żydzi na północnym Mazowszu w epoce staropolskiej”), doc. Aleksander Kociszewski ("Rewir ciechanowski, próba ograniczenia mobilności przestrzennej ludności żydowskiej"), prof. Janusz Szczepański ("Wkład Żydów w rozwój gospodarczy Mazowsza północnego w XIX i I połowie XX w."), dr Zbigniew Ptasiewicz („Ciechanowscy Żydzi. Od 75 lat nie ma ich wśród nas”) , dr Arkadiusz Meller ("Społeczność żydowska w Sierpcu w latach 1918–1942") i mgr Adam Sztolsztejner ("Żydzi mławscy w okresie międzywojennym"). Natomiast opracowanie "Szlaki Żydów Mazowieckich" zaprezentowała Monika Krawczyk, dyrektor generalny Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego.

Warto dodać, że w czasie konferencji podpisano także umowę, która umożliwi rozpoczęcie rewitalizacji zabytkowej synagogi w Radzanowie w powiecie mławskim. Umowa została zawarta między Fundacją Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego a firmą Cedrob. Spółka sfinansuje przeprowadzenie ekspertyz i badań, a także pokryje koszty związane z programem prac konserwatorskich i projektami budowlanymi radzanowskiej bożnicy.

Organizatorami uroczystości i konferencji byli: rektor i senat PWSZ w Ciechanowie, poseł na Sejm RP Anna Cicholska oraz burmistrz Mławy.