Romańska perła nad Wisłą

Romańska bazylika Zwiastowania NMP stała się wczoraj miejscem spotkania badaczy, przede wszystkim historyków, archeologów i konserwatorów zabytków z różnych ośrodków naukowych w Polsce.

Podczas wielogodzinnej sesji, którą otworzył wykład prof. Henryka Samsonowicza o losach Czerwińska na średniowiecznym Mazowszu, wygłoszono referaty poświęcone m.in. dziejom i dorobkowi kulturalnemu pierwotnych gospodarzy tego miejsca - kanoników regularnych, architekturze bazyliki i opactwa, polichromii i jej konserwacji, a także historii i roli Czerwińska na przestrzeni wieków.

Wydaje się, że średniowieczna bazylika fundacji biskupa Aleksandra została już dokładnie poznana, jednak jak przekonywał w czasie konferencji prof. Robert Kunkel z Politechniki Warszawskiej, kryje ona wciąż więcej tajemnic niż spraw jasnych i budziła od bardzo dawna ogromne zainteresowanie badaczy.

Prof. Kunkel przywołał m.in. wyniki kolejnych prac archeologiczno-architektonicznych, prowadzonych w latach pięćdziesiątych i siedemdziesiątych.

- Bazylika jest bardziej skomplikowana, niż by się wydawało. Tomaszewski w swojej książce określił ją jako bazylikę beztranseptową, zamkniętą trzema absydami. Natomiast Teresa Mroczko doszła do wniosku, że bazylika miała transept, czyli nawę poprzeczną. Tam, gdzie nawa boczna oddzielona jest od kaplicy potężną, szeroką arkadą jest oparcie ściany dawnego transeptu. Mroczko uważała, że to jest pseudotransept, czyli nie był wysokości nawy głównej, tylko dużo niższy - wspominał prof. Kunkel.

- Jeżeli możemy mówić o jakimś renesansie Czerwińska w epoce nowożytnej, to w czasach panowania dynastii Wazów. Z tą dynastią przeżyło lata świetności, z nią podzieliło upadek. II połowa XVII wieku to już pasmo nieszczęść - zauważył dr Radosław Lolo z Akademii Humanistycznej w Pułtusku, który przybliżył historię Czerwińska i opactwa poprzez dzieje i sylwetki opatów klasztoru.

Historyk wspomniał m.in. słynny spór między opatem Ambrożym i wybitnym biskupem płockim Erazmem Ciołkiem, z początku XVI wieku. Opactwo w Czerwińsku zostało przyłączone wtedy do kongregacji rzymskiej kanoników regularnych.

- Taka kongregacja była wyjęta spod jurysdykcji biskupa czyli miała tzw. egzempcję. Ta decyzja wywołała gigantyczne skutki. W zasadzie do końca swojej posługi opat Ambroży nie dogadał się i nie zakończył procesu majątkowego z biskupem Erazmem Ciołkiem przed kapitułą płocką. Spory zakończył jego następca Jakub Ostrowski, opat czerwiński od 1518, ale za konkretną cenę, bo zrzekł się większości uprawnień wynikających z egzempcji - mówił dr Radosław Lolo.

Innym ważnym wątkiem tej konferencji były prace konserwatorskie zachowanej polichromii w bazylice i w klasztorze, o których mówili: Marcin Kozarzewski, konserwator dzieł sztuki i ks. dr Andrzej Kulesza, diecezjalny konserwator w Toruniu.

Kozarzewski m.in. przypomniał o pracach konserwatorskich prowadzonych w latach pięćdziesiątych w bazylice czerwińskiej i sensacyjnych wówczas odkryciach malowideł romańskich w kaplicy południowej.

- Nasze badania w latach 90. miały na celu dokonanie oceny prac konserwatorskich, przeprowadzonych przed czterdziestu laty. Jakie materiały zostały wykorzystane, i czy zdały egzamin. Nie udało się w pełni naukowo ocenić tamtych prac. Ale bezsporne było to, że trzeba te polichromię konserwować. Lała się woda w absydzie, trzeba uporządkować elewację - wspominał konserwator zabytków.

Fundusze na projekt badawczy zostały „przesunięte”, co w tamtych czasach jeszcze było możliwe, na zadania wykonawcze. Marcin Kozarzewski przypomniał też wytyczne konserwatorskie i wskazywał konieczność wprowadzenia ich w życie.

Ogólnopolska konferencja z okazji podwójnego jubileuszu Czerwińska nad Wisłą i opactwa oraz bazyliki Zwiastowania NMP została zorganizowana przez Towarzystwo Salezjańskie, Mazowieckiego Konserwatora Zabytków i Samorząd Gminy Czerwińsk.

Partnerami przedsięwzięcia były: Muzeum Mazowieckie w Płocku, Akademia Humanistyczna im. A. Gieysztora w Pułtusku i Ośrodek Badań nad Mazowszem Atena. Patronat honorowy nad sesją objął Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Biskup Płocki oraz Marszałek Województwa Mazowieckiego.