Biczownik ze Skępego

Tekst utworu, zatytułowanego „Żołtarz Jezusow” (czyli Psałterz Jezusowy) zachęca do uczestniczenia w Męce Pańskie i do pójścia śladami Chrystusa w Drodze Krzyżowej. Każda ze zwrotek jest niejako kolejną stacją tej Via Crucis, zaczynającej się od zdrady Judasza i Ostatniej Wieczerzy.

Jezusa Judasz przedał za pieniądze nędzne
Bóg Ojciec Syna wydał na zbawienie duszne.
Jezus, kiedy wieczerzał, swe Ciało rozdawał,
Apostoły swe smętne, swoją Krwią napawał.

Plastyczny opis tej pasyjnej drogi, świadczący o kunszcie literackim autora, przemawia naturalizmem i ludzką stroną cierpienia Chrystusa, a jednocześnie czułością Matki, która duchowo współcierpi z Synem:

Jezusa już krzyżują, patrzy, duszo, pilnie
Ręce i nogi ranią, krew z jego ran płynie
Matka gdy to widziała, na ziemię upadła,
Dla Syneczka miłego rada by umarła.

Gdy już się pokona trudność z odbiorem dawnego tekstu, to trudno oprzeć się tym wersom, szczególnie że poeta - bernardyn umiejętnie przeciwstawia brutalność oprawców z cierpliwością i godnością cierpiącego Jezusa. To nie była sztuka dla sztuki i pokaz sprawności poetyckiej. Z pewnością utwór miał właśnie taki cel: w momencie gdy powstawał - wstrząsnąć sumieniem i duchem człowieka. Co więcej, ostatnia zwrotka, w której zaleca się wprost odmówienie 15 razy Ojcze nasz i 150 razy Zdrowaś Maryjo, świadczy o tym, że cała kunsztowna pieśń liturgiczna Gielniowczyka jest tak naprawdę wstępem do nabożeństwa i medytacji.

„Żołtarz Jezusow” jest uznawany za jedną z najświetniejszych pieśni pasyjnych polskiego średniowiecza. Jest też wspaniałym przykładem ducha i pobożności samego Błogosławionego i zakonu, z jakiego się wywodził, wykorzystującego w pracy duszpasterskiej właśnie takie formy jak pieśni, jasełka, bractwa tercjarskie. W utworze „Jezusa Judasz przedał” słychać wyraźne echa tej pobożności w kulcie imienia Jezus, akcentowanie ludzkiej natury Zbawiciela w tajemnicy Jego narodzin i śmierci, czci Maryi, jako tej która współcierpiała z Synem i wreszcie w kulcie samej Męki Pańskiej.

Błogosławiony Władysław z Gielniowa tworzył swe wiersze, pieśni religijne u schyłku średniowiecza, gdy renesansowe idee humanistyczne stały już u polskich bram. A jednak Władysław, utalentowany poeta w habicie bernardyńskim, pozostawał wierny duchowi teocentrycznego średniowiecza i franciszkańskiej regule pokory, prostoty i modlitwy. Jego oddziaływanie było tak silne, że inspirował swoich współbraci do tworzenia pieśni, czego owocem było całe środowisko twórcze, które określamy jako bernardyński krąg poetycki Władysława z Gielniowa.