Historia płońskich doświadczeń archeologicznych sięga lat 70. ub.w., kiedy to prowadzono stacjonarne badania wczesnośredniowiecznego grodziska, rozpoczęte z inicjatywy ówczesnych władz miejskich. W XI w. prawdopodobnie istniał już na podgrodziu kościół św. Piotra, być może zniszczony w czasie najazdów księcia Brzetysława.

Miasto bez fary?

Mapa podejrzeń archeologicznych określa, że na terenie miasta lokacyjnego, z racji jego chronologicznego usytuowania w XV w., musiał znajdować się kościół goty- cki. – Nie dość, że fara istniała w tradycji lokalnej – przekazie ustnym, to na dodatek znajdujemy opisy sięgające XVI w., które wspominają o dużej murowanej świątyni. Wiemy o wizytacjach biskupich z przełomu XVIII i XIX w. Szczęśliwie, co rzadko się zdarza, jest też kopia planu z początku XIX w., uwzględniająca ówczesne możliwości techniczno-pomiarowe, która bardzo wyraźnie lokuje ów kościół na placu między ulicą 19 Stycznia a ulicą Przejazd – mówi archeolog Marek Gierlach, wymieniając źródła, na których oparto badania. – Moje serce badacza bije właśnie tu, na północnym Mazowszu: od krańca Płockiego przez Ciechanowskie po Ostrołęckie – przyznaje.